بازدیدها: 6
این فایل در قالب پاورپوینت PowerPoint در ۷۸ اسلاید تهیه و تظیم و در آن به آب انبار پرداخته است.
اوضاع اقليمي خشك و نيمه خشك بخش عمده ايران تأثيري ژرف و بنيادي در خلق پديده هاي گوناگون معماي اين سرزمين گذارده است كه بررسي آن از اهميت فراواني برخوردار است. ريزشهاي آسماني در ايران بجز ناحيه شمال و سواحل درياي مازندران كه ميزان آن در طول سال به حدود دوهزار ميليمتر مي رسد، در بقيه ناحيه ها بسيار كم است، چنانكه بيشترين حد آن در غرب و شمال غرب كشور فقط به پانصد ميليمتر مي رسد. نكته مهم ديگري كه در باره ريزشهاي آسماني ايران بايد مورد توجه قرار گيرد، دوران كوتاه بارندگي است كه بجز ناحيه شمال در بقيه منطقه ها ريزشهاي آسماني به طور عمده فقط به فصل زمستان محدود مي گردد و از ماه دوم بهار تا ماه دوم پاييز تقريباً اثري از ريزشهاي آسماني نيست. در بسياري از ناحيه هاي اين سرزمين نيز شاهد بارانهاي سيل آسا، ولي كم زمان هستيم كه موجب پديدار شدن رودخانه هاي فصلي مي گردد.
در ايران بجز چند رود بزرگ و متوسط كه با بهره مند بودن از سرچشمه هاي برفگير، در تمامي طول سال جريان دارند، بيشتر رودها در بخش كوتاهي از سال آب در بستر دارند و اغلب آنها از ميانه بهار تا پايان پاييز خشك و بي آب هستند. از اين رو است كه از ديرباز در بيشتر پهن دشتهاي ايران براي دسترسي به آب، تلاشي چشمگير و پيگير صورت گرفته و ايرانيان در طول چندين هزار سال با كوشش خستگي ناپذير و بهره جستن از تمامي تواناييهاي خود ، همت گماشته اند تا با كندن دهها كيلومتر قنات ، آب را از ژرفاي زمين بيرون كشند و دشتهاي تشنه و كشتزارها را سيراب سازند و گلوه هاي خشك و لبهاي داغمه بسته را با آبي گوارا تازه سازند. كار سدسازي و ايجاد كانالهاي پخش آب با تكيه بر شيوه هاي فني ارزشمند ، چون طرح ريزي سدهاي وزني و قوسي كه از شاهكارهاي فن معماري آبي جهان به شمار مي روند، همه و همه ابتكارهايي است در پاسخ به طبيعت سخت و بهره جستن هر چه بهتر از منابع آب و تلاش در هدر نساختن اين مائده آسماني.
از ديرباز ايرانيان در كنار طرحهاي عمده تأمين آب، چون ايجاد قنات ، ساختن سد و مانند آن، به امر ذخيره سازي آبهاي فراوان زمستاني براي به مصرف رسانيدن آن در فصلهاي كم آب و خشك ديگر سال نيز توجه داشته اند و براي تحقق بخشيدن به اين امر « آب انبار » را بنيان گذارده اند
تعاریف آبانبار:
۱-آبانبار یا امبار جزو سازههای آبی است و از جمله این بناهای آبی میتوان به آسیای آبی، برکه، پل، حوضخانه، رختشویخانه، سد و بند، سقّاخانه، قنات، یخچال و یخدان نیز اشاره کرد که برای کاربردهای مختلف ساخته شدهاند. آبانبار را به اسامی برکه، استخر، آبدان و حوض هم میشناسند.
۲- محفظهای است که در آن همواره آب خوشگوار ذخیره میکنند، و مکان سرپوشیدهای است در زیرزمین که در آن آب کنند.
۳-حوض بزرگ روپوشیده در زیرزمین که سقف آن را با آجر میسازند، و جای ذخیره کردن آب است.
۴-آبانبار، برکه، حوض، و نامهای دیگر، مخازن آب زیرزمینی هستند که برای رفع نیاز مردم به آب شرب در بیشتر مناطق ایران و بعضی کشورهای دیگر ساخته میشده است
اسامي مختلف آبانبار:
انبار، حوض انبار، سردابه، برکه، مصنع، مصنعه، منبع و گاه آبدان آبگير، تالاب و برخ، نوعي مخزن آب سرپوشيده و آببندي شده هستند كه غالباً پايينتر از سطح زمين ساخته شده و به منظور ذخيره آب آشاميدني براي ايام کمآبي يا پايداري در تابستان، در شهرها، روستاها، دژها، مسير راههاي کاروانرو (در رباطها و کاروانسراها) و در دل کوهها ساخته شدهاند. اين نوع مخازن آب در بيشتر نقاط سرزمين ايران «آبانبار» و در برخي نقاط چون بيرجند «انبار» حوض، برکه، مصنع، مصنعه و در ديگر شهرهاي ايران با نامهايي چون مرغي مرغک (در ساوه)، هود (احتمالاً صورتي ديگر از حوض در خور و بيابانک) خوانده ميشود.
مصالح
مواد و مصالح بکار رفته در ساختن آب انبارها عبارت است از:
سنگ، آجر، شفته آهک و ساروج
يزد، آب انبار صحرايي حاج نصير. اين آب انبار با تركيبي از اجزاي ساده مانند يك چهار تاقي، يك مخزن و يك بادگير دو سويه از مصالح خشتي و گلي است. مانند اين آب انبار در مزارع قديمي اطراف شهر يزد برداشت شده است.
كاروانسرا در راه كاشان به قم از دوره صفوي، براي تأمين آب كاروانسرا و ذخيره سازي آن آب انبار نقش اساسي داشته است.
ايران به جز چند رود بزرگ و متوسط كه با بهرهمند بودن از سرچشمههاي برفگير، در تمامي طول سال جريان دارند، عمده رودها در بخش كوتاهي از سال، آب در بستر دارند و بيشترشان از ميانه بهار تا پايان پاييز، خشك و بي آب هستند.
فن ساختمان و شيوه معماري در ساختمان آبانبارها داراي اعتبار خاصي است؛ چرا كه سازندگان اين واحدها با دقت و نكتهسنجي بسيار، به مسايل عمده اي چون ميزان فشار آب بر كف و سطح آبانبار، مساله اندود داخل بنا، تهويه، تصفيه و جلوگيري از آلودگي آب، توجه كامل داشتهاند. هنر تزيين نماي خارجي اين آبانبارها، به خصوص سردر ورودي آنها و در برخي از موارد، انتخاب اشعار جالبي براي كتيبه بالاي سردر، همگي نشان دهنده آن است كه اين بناها با بسياري از ويژگيها و روحيات ساكنان پيرامون خود، ارتباط نزديك و مستحكمي داشته اند.
دلايل جمعآوري و نگهداري آب در آبانبارها را ميتوان به صورت زير دسته بندي كرد:
الف) تبخير شدن آب در اثر تماس مستقيم با گرماي خورشيد و جريان هوا
ب ) فاسد شدن آب در هواي آزاد
ج) گرم شدن آب به علت تابش نور خورشيد
گندزدايي :
براي آنكه آب انبارها بيماري زا نباشد، مي كوشيدند تا در هنگام سرماي شديد زمستان و يخبندان آن را پر كنند. از سوي ديگر با مواد مختلفي آن را تصفيه مي كردند؛ از جمله با نمك و آهك و معتقد بودند كه قشر مذكور نبايد در سطح آب پاره شود؛ زيرا در آن صورت آب آلوده خواهد بود. گاه براي گندزدايي در برخي از آب انبارها نيز ماهي مي اندازند تا عوامل آلوده كننده، طعمه آنها شود.
بررسی چگونگی نگهداری و خنک سازی آب در آب انبارها
در مناطق کویری ایران قبل از آبرسانی به شیوه کنونی و ساخت وسایل مدرن سرمایشی و برودتی از آب انبارها برای ذخیره و خنک نگه داشتن آب جهت تأمین آب آشامیدنی در روزهای گرم سال استفاده میشده است . آب انبارها دارای مخازنی به عمق ۵ تا ۱۵متر به شکل استوانه یا مکعبی بوده اند که در یکی از شبهای زمستان با سردترین آب ممکن پر می شده اند. همچنین آب انبارها دارای دو، چهار و یا شش بادگیر و یک سقف گنبدی بر روی مخزن جهت به گردش در آوردن جریان هوا در فضای درونی خود بودهاند . امروزه استفاده از آب انبارها به دلیل مسائل بهداشتی تقریباً به طور کامل در ایران منسوخ شده است.
فرایند خنک سازی آب در آب انبارها
مخزن آب انبارها را از طریق کانالهایی به طول چندین کیلومتر در یکی از سردترین شبهای زمستان آب سردپر می نمایند. اغلب کانالها رو باز بوده تا آب از طریق سرمایش تبخیری و انتقال حرارت تشعشعی با آسمان خنک شده بطوری که دمای آن تا نزدیکی نقطه انجماد کاهش می یابد . در تابستان آب درونی مخزن به صورت لایه های حرارتی درآمده بطوری که دمای سطح آب با توجه به تبادل حرارت تشعشعی با سقف گنبدی همان دمای محیط داخل آب انبار می باشد و درجه حرارت آب نزدیک به کف تقریباً همان دمای آبی است که مخزن در زمستان با آن پر شده است.
علت لایه بندی حرارتی آب درون مخزن این است که وقتی جریان هوای محیط بیرون از طریق کانالهای ورودی بادگیر به فضای درونی آب انبار وارد می شود ، با برخورد به سطح آب مخزن باعث تبخیر آن شده که در اثراین فرایند لایه سطحی آب ، گرمای خود را از دست میدهد و جای خود را با چند لایه گرمتر و زیرین خود به علت جرم مخصوص بیشتر عوض می نماید . شیر برداشت آب از مخزن در پایین ترین نقطه آن قرار داده می شود به نحوی که هیچ گونه اغتشاشی در طبقه بندی حرارتی موجود ایجاد نشود و لایه بندی حرارتی حفظ گردد.
در يک دستهبندي کلي آبانبارها به عنوان مکاني براي ذخيره آب به ترتيب اهميت به دو دسته اصلي تقسيم ميشوند:
آبانبارهاي خصوصي
آبانبارهاي عمومي
…